Watafiti wamefanya chunguzi mbalimbali kwa kutumia wanyama kama mfano wa kazi amilifu za ubongo wa binadamu ili kufafanua michakato ya kimsingi ya dawa za kulevya katika ubongo. Mada hii ya kushangaza inashirikisha maeneo kadhaa za ubongo na mabadiliko ya sinapsi au mageuko ya neva, ambayo hutokea katika maeneo hayo.
Athari kali
Matumizi sugu (au burudishi)ya dawa nyingi zenye kusisimua kisaikolojia husababisha utolewaji na athari za muda mrefu za dopamini na serotonini ndani ya mfumo mzima wa sakiti ya uridhikaji. Aina mbalimbali za dawa huzua athari hizi kwa njia tofauti. Dopamini (DA) inaonekana kuwa na athari kubwa na utendakazi wake umebainika. Dopamini (DA) huunganika kwa vipokezi vya D1 na kuchochea dalili ya msisimuo ndani ya seli) protini kinase (PKA) fosforilati ya cAMP-tegemezi ya kujibia protini (CREB) inayounganisha elementi, kiunukuzi, ambayo huzua unukuzi wa jeni kadhaa ikiwemo C-Fos.
Sakiti za kuzawadia
Baada ya kuchunguza misingi ya kibayolojia ya utegemezi wa dawa za kulevya, sharti mtu kwanza aelewe njia ambazo dawa huathiri na jinsi dawa za kulevya zinavyoweza kubadilisha njia hizi. Uridhikaji wa sakiti,ambayo pia hujulikana kama mfumo mesolimbi, hubainisha mwingiliano wa maeneo kadhaa ya ubongo.
• Eneo la ventrali tegmentali (VTA) hujumuisha neuroni za dopamineji ambayo hujibia glutamati. Seli hizi kujibu wakati stimuli dalili ya tuzo ni sasa. VTA husaidia kujifunza na mwendelezo wa uhamasishaji na hutoa dopamini (DA) katika sehemu ya mbele ya ubongo. Neuroni hizi pia huelekeza na kutoa DA kuelekea akubeni za kiini kwa njia ya mesolimbi. Karibu dawa zote zinazosababisha ulewevu wa dawa za kulevya huongeza utolewaji wa dopamine katika njia ya mesolimbi, kwa kuongeza madhara yao maalum.
• Akumbeni za kiini (NAc) hushirikisha hasa neuroni zinazochomoza-kwenye uti (MSNs), ambazo ni neuroni za GABA . NAcc huhusishwa na uibushaji na kusababisha tabia zoelevu na kujihusisha na ongezeko la uhusivu wa dawa za kulevya jinsi utegemezi unavyoendelea.
• Sehemu tangulizi mbelenya gamba la nje mwa ubongo, hasa singulati ya mbele na kotisi ya mbele mwa jicho ni muhimu kwa muungano wa habari ambazo huchangia kuamua iwapo tabia itaibushwa. Inaonekana kuwa ndiyo eneo ambapo motisha huanzia na sifa za vichochezi huamuliwa.
• Amigdala za kimsingi zinazotangulia huchomoza ndani ya NAcc na hudhaniwa kuwa muhimu kwa motisha pia.
• Ushahidi zaidi hulenga jukumu la hipokampu katika utegemezi wa dawa za kulevya kwa sababu ya umuhimu wake katika kujifunza na kumbukumbu. Mengi ya ushahidi huu hutokana na uchunguzi unaochezesha seli katika hipokampu kwa kubadili viwango vya dopamini katika NAcc na viwango vya kurusha vya seli skumivu-dopamini VTA.
Wajibu wa dopamini
Karibu dawa zote lewevu, hulenga mfumo wa uridhiklaji wa ubongo moja kwa moja au kinyumenyume, kwa kufurika sakiti za dopamini. Jinsi mtu anavyondelea kusisimua “sakiti za uridhikaji”, ubongo hujizoesha kwa viwango vinavyoongezeka vya dopamini kwa kuzalisha homoni chache au kwa kupunguza idadi ya vipokezi katika sakiti za uridhifu. Matokeo yake, ni kuwa athari za kemikali kwa sakiti za uridhifu hupunguzwa, na hivyo kupunguza uwezo wa mtumiaji dawa kufurahia mambo ambayo awali yalimletea uridhifu.
Upungufu huu huwalazimisha waliozoea dopamini kuongeza matumizi ya dawa za kulevya ili kujaribu kurejesha viwango vyao vya homoni za “kuhisi vyema” katika hali za kawaida-an athari inayojulikana kama uzoeaji. Ukuaji wa uzoeaji dopamini unaweza hatimaye kusababisha mabadiliko makubwa katika neuroni na sakiti za ubongo na uwezo kuibua uwezekano wa kudhuru afya ya muda mrefu ya afya ya ubongo. Dawa za za kisasa za kukabili matatizo ya akili hutengenezwa ili kuzuia kazi ya dopamine. Kwa bahati mbaya, uzuiaji huu unaweza pia kusababisha kudidimia hadi kufikia hali ya huzuni na kuzidisha tabia kutegemea zaidi dawa.
Mwitikio wa mfadhaiko
Kwa kuongezea sakiti za uridhifu, nadharia-tete zinakisia kuwa msongo ni sababu inayochangia utegemeaji wa dawa za kulevya. Koob na Kreek wametoa nadhari-tete kwamba wakati wa matumizi ya dawa, sababu zinazoibusha kotikotropini (CRF)huamsha uhusiano wa hipothalami-pituitari-Adrena (HPA) na mifumo mingine ya msongo katika amigdala iliyoongezeka ya.
Uibushwaji huu huathiri wa hali ya mhemko usioelekezwa inayohusiana na dawa za kulevya. Wamegundua kwamba jinsi matumizi ya dawa huongezeka, ndivyo vile vile CRF vile katika kiowevu katika uti wa binadamu (CSF). Katika mifano ya panya, na matumizi tofauti ya vikinzani vya CRF na vipokezi vya CRF vyote vilipunguza matumizi ya kibinafsi ya dawa za utafiti.
Tafiti nyinginezo katika tathmini hii zilionyesha kutodhbitika katika homoni nyingine zinazohusika na mshikamano wa HPA, ikiwa ni pamoja enkefalini ambayo ni opioidi peptidiya nje mwa ngozi ambayo huzuia maumivu. Pia inaonekana kwamba mfumo wa opioidi μ-pokevu, ambayo enkephalini hushikamana nayo, ina athari katika mfumo wa mridhiko na inaweza kudhibiti mdhihiriko wa homoni za msongo.
Tabia
Kuelewa jinsi kujifunza na tabia kufanya kazi katika sakiti ya mridhiko wa inaweza kusaidia kuelewa mwenendo wa dawa za kulevya. Utegemezi wa dawa za kulevya hudhihirika kwa utafutaji dawa kwa nguvu ambapo mtumiaji mara nyingi hutaka na hutafuta dawa ya kulevya, licha ya kuelewa madhara yake hatari. Dawa za kulevya huzalisha uridhifu, ambayo ni hisia ya kusisimua inayosababishwa na viwango kolezi vya DA katika neuroni ya ufa wa sinapti katika ubongo.
Tabia za kuzoeleka huonekana katika watumiaji wa dawa za kulevya sawa na katrika panya wa maabara, panya, na tumbili, zinaweza kuhusisha vitendo na tabia, katika hii wakitafuta dawa, kwa ajili ya mridhiko, ambayo ni athari ya dawa hii. Ushahidi unaonyesha kwamba tabia hii ina uwezekano mkubwa sana kuwa matokeo ya mabadiliko ya sinapti ambayo yametokea kutokana na matumizi ya dawa za kulevya ya mara kwa mara. Tabia ya kutafuta dawa za kulevya husababishwa na glutamateji zinazochomoza kutoka koteksi ya mbele hadi NAc. Wazo hili linaungwa mkono na data kutoka kwa majaribio yanayoonyesha kuwa tabia ya kutafuta dawa inaweza kuzuiwa kufuatana na uzuiaji wa vipokezi glutamati ya AMPA na kutolewa kwa glutamati katika NAc.
Alostasisi
Alostasisi ni mchakato wa kufikia udhabiti kwa mabadiliko katika tabia na pia umbo la mwili. Jinsi mtu anavyoendelea na matumizi ya dawa za kulevya, yeye huonekana kuingia katika hali ya alostati ambayo hufafanuliwa kama kubadilika kutoka kiwango cha kawaida cha mabadiliko ambayo hudumu katika kwa muda mrefu. Utegemezi wa dawa za kulevya unaweza kusababisha uharibifu kwa ubongo na mwili jinsi viumbe wanavyoingia katika hali ya kuugua, madhara yanayotokana na uharibifu unajulikana kama ujazo wa alostati.
Udhibiti wa alostasisi hatimaye hutoweka hatua kwa hatua jinsi uridhikaji kutokakana na dawa za kulevya na uwezo wa kuondosha hali ya kukata tamaa kwa matumizi ya dawa za kulevya huanza pia kupungua. Mzigo unaosababishwa na alostati huibua hali ya unyongovu wa mara kwa mara ikilinganishwa na mabadiliko ya kawaida ya alostati. Kinachosukuma upungufu huu ni msukumo wa watumiaji wa kutumia dawa kabla ya ubongo na mwili kurudia viwango vya awali vya alostati, na hivyo kuzua hali ya dhiki ya kila mara. Kwa hivyo, uwepo wa hali za kufadhaisha za kimazingira unaweza kusukumiza tabia ya kutafuta dawa za kulevya.
Neuroplastisi
Neuroplastisi ndio mfumo wa udhanifu unaochangia kujifunza na kumbukumbu. Inahusu mabadiliko ya kimwili katika sinapsi baina ya neuroni mbili za kuwasiliana, ongezeko la sifa za jeni kujitokeza , mageuzo ya ishara za seli na kuzalishwa kwa sinapsi mpya kati ya neuroni za kuwasiliana. Wakati dawa za kulevya zipo katika mfumo, huonekana kuteka nyara mifanyiko hiyo katika mfumo wa uridhikaji hiyo motisha hulengwa kwa utoaji wa dawa za kulevya kuliko uridhikaji wa asili. Kufuatana na historia ya matumizi ya dawa ya kulevya, sinapsi zinazosisimuliwa katika akumbeni za kiini (NAc)hukumbwa na aina mbili za ubadilikaji wa neva: potensheni ya muda mrefu (LTP) na unyongovu wa muda mrefu (LTD).
Wakitumia panya kama mfano, Kourrich na wenzake walionyesha kwamba matumizi sugu ya kokeni huongeza nguvu za synapsi katika NAc baada ya kipindi cha kujiondoa cha siku 10-14, ilhali sinapsi zenye nguvu hazijitokezi kwa kipindi cha saa 24 baada ya matumizi ya mara kwa mara ya kokeni. Kipimo kimoja cha kokeni hakikusababisha sifa zozote za sinapsi zenye nguvu. Wakati panya walio na uzoevu wa dawa ya walipopewa changamoto kwa kipimo kimoja cha kokeni, unyogovu wa sinapti ulitokea. Kwa hiyo, inaonekana historia ya matumizi ya kokeni pamoja na athari za uondoaji huathiri mwelekeo wa kugeuza umbo la glutamati katika NAc.
Mara mtu ageukapo kutoka matumizi hadi utegemezi wa dawa za kulevya, tabia yake hulenga kikamilifu katika utafutaji wa dawa, hata ingawa watumiaji huripoti kuwa wao huhisi msisimuo usio mkali kama ilivyokuwa wakati mmoja. Licha ya athari mbalimbali za dawa za kulevya wakati zinapotumika sana, njia inayopelekea utegemezi wa dawa za kulevya ni sawa. Swala lingine la dawa za kulevya linahusu upungufu wa kujibia msisimuo kwa mambo ya kawaida ya kibiolojia, kama vile chakula ngono na mahusiano ya kijamii.
Kwa njia ya picha za bongo za wagonjwa wanaojitegemeza kwa kokeni, wanasayansi wameweza kupata taswira ya ongezeko la shughuli za usagaji katika singuleti ya mbele na koteksi ya mbele mwa jicho (maeneo ya yanayotngulia koteksi ya mbele) katika bongo za watu hawa. Michakato ya maeneo hayo ya bongo za watu hawa wanaotegemea dawa za kulevya hushirikishwa katika motisha kali zaidi za kupata dawa badala ya kutafuta uridhifu wa kiasili mbali na upungufu wa uwezo wa kushinda utashi huu. Picha za bongo pia zimeonyesha kuwa wategemeaji kokeni-huwa na ulegevu kiutendaji katika koteksi zao za mbele wakilinganishwa na wasiotumia dawa za kulevya, wanapokumbana na misisimuo inayohusiana na mridhiko wa asili.
Mpito kutoka matumizi ya dawa za kulevya kwa matumizi ya kuburudika hadi utegemezi hutokea kwa hatua za taratibu na hutokana na athari za dawa, kulingana na uteuzi wake, wa mabadiliko ya neva zinazopatikana katika sakiti za mridhiko. Wakati wa matukio kabla ya kutegemea ulevi, utashi huzalishwa na kutolewa kwa dopamini (DA) katika koteksi ya mbele. Jinsi mtu anavyobadilika kutoka matumizi ha utegemeaji wa dawa za kulevya, kutolewa kwa DA katika NAc huwa haihitaji kuzalisha utashi bali utolewaji wa DA hupunguka wakati ongezeko la shughuli za usagaji katika koteksi za mbele mwa jicho huchangia utashi. Wakati huu mtu anaweza kuhisi dalili za unyogovu iwapo kokeni haitumiki.
Kabla ya mtu kuanza kutegemea dawa za kulevya na kuonyesha tabia za kutafuta dawa za kulevya, pana kipindi cha muda ambapo mkondo wa neuroplastisi unaweza kugeuzwa. Utegemezi dawa za kulevya hufanyika wakati tabia ya kutafuta dawa inapobainika na uwezekano wa kurejelea matumizi kuendelea, licha kujiondoa kwa muda mrefu, hizi sifa hizi za kitabia ni matokeo ya mabadiliko ya neuroplasti ambayo ni huletwa na matumizi ya mara kwa mara na hudumu kwa kiasi.
Utaratibu unaosababisha athari za molekuli ya dawa ya juu ubadilishaji umbo wa sinapti bado haieleweki vilivyo. Hata hivyo, neuroplastisi katika glutamati zinazochomoza inaonekana kuwa muhimu ya matumizi ya mara kwa mara ya dawa za kulevya.
Aina hii ya ubadilishaji umbo wa sinapti huwa na matokeo yanayosababisha LTP, ambayo huzipa nguvu mahusiano kati ya neva mbili, mwanzo wa haya hutokea haraka na matokeo yake ni ya mara kwa mara. Mbali na neva za glutamati, neva za dopamini zilizo katika VTA hukabiliana na glutamati na huweza kushirikishwa mapema zaidi wakati wa kujizoesha kwa neva kufuatia matumizi ya mara kwa mara ya dawa za kulevya. Kama ilivyoonyeshwa na Kourrich na wenzake, historia ya matumizi ya dawa za kulevya na wakati wa kujiondoa kutoka matumizi ya mwisho inaonekana kuwa na umuhimu katika kuelekeza mabadiliko ya umbo la neva za mfumo wa kuzawadia.
Swala la ukuaji wa neva ambalo pia linaweza kuwa na jukumu muhimu katika mabadiliko ya umbo la neva kutokana na dawa za kulevya-ni kuwepo kwa molekuli-elekezi za aksoni kama vile semaforini na efrin. Baada ya matibabu ya kokeni ya mara nyingi ,mabadiliko yaliyodhihirika(ongezeko au upungufu hutegemea aina ya molekuli) ya msimbo wa mRNA kwa molekuli-elekezi ya aksoni yalitokea katika panya. Haya yanaweza kuchangia mabadiliko katika tabia za sakiti za mridhiko wa utegemevu kwa dawa za kulevya.
Nyurojenesi
Utegemezi wa dawa za kulevya pia huzua suala la athari zinazodhuru ukuaji wa neuroni mpya kwa watu wazima. Eisch na Harburg walizua dhana tatu mpya walizoiga kutoka tafiti mbalimbali za hivi karibuni kuhusiana na dawa za kulevya. Kwanza, chimbuko la neva hupungua kutokana na matumizi ya mara kwa mara ya dawa za kulevya. Orodha ya tafitia inaonyesha kuwa matumizi ya muda mrefu ya opiati, visisimuzi vya kisaikolojia, nikotini, na pombe hupunguza chimbuko la neva katika panya. Pili, upungufu huu katika chimbuko la neva huonekana kutotegemea mshikamano unaoelekezwa na HPA. Sababu nyingine za kimazingira mbali na matumizi ya dawa za kulevya kama vile umri, msongo na mazoezi, pia zinaweza kuwa na athari kwa chimbuko la neva kwa kudhibiti mshikamano wa Adrenal-hipothalami-pituitari(HPA).
Ushahidi unaozidi kujitokeza unaonyesha hili kwa sababu 3: kipimo kidogo cha opiati na visisimuzi vya kisakolojia hukoleza korikosteroni katika seramu lakini bila ya athari kwa chimbuko la neva, ingawa chimbuko la neva iliyopunguka ni sawa kati ya watumiaji dawa za kulevya kibinafsi ama waliolazimishwa kumeza.
Msisimuo wa mshikamano wa HPA, ni mkubwa katika watumiaji dawa wa kibinafsi na hata baada ya kuzuiliwa kwa ongezeko la kotikosteroni zitokanazo na opiati, upungufu wa chimbuko la neva ulitokea. Haya, bila shaka, yanahitaji kuchunguzwa zaidi. Mwisho, dawa zinazolevya huonekana kuathiri tu mpenyezo katika ukanda wa sabgranula (SGZ),badala ya maeneo mengine yanayohusiana na chimbuko la neva. Tafiti za matumizi ya dawa za kulevya na chimbuko la neva huenda zikawa na athari kwa bayolojia ya seli.
Uzoevu wa kisaikolojia wa dawa
Mfumo wa mridhiko kwa kiasi huchangia sehemu ya saikolojia ya uzoevu wa dawa za kulevya.
Protini ya CREB, sababu yaunukuzi unaosisimuliwa na adeosini monophosfaeti kwa vipindi (cAMP) mara baada ya kufikia upeo wa juu, huchochea jeni zinazozalisha protini kama vile dinofini, ambayo hukatiza utoaji dopamini na kukatiza pia sakiti ya mridhiko kwa muda. Kwa watumiaji sugu wa dawa za kulevya, msisimuo endelevu wa CREB hivyo basi husababisha vipimo vikubwa kutumika ili kuibua athari sawa. Zaidi ya hayo humwacha mtumiaji na hisia za kukata tamaa kwa ujumla na kutoridhika na huwezi kupata mridhiko kutokana na shughuli ambazo alizifurahia awali, mara nyingi ikipelekea kurudia matumizi ya dawa ya kulevya kwa “raha” ya ziada.
Mfumo sawa, unaoathiri pia na dopamini, lakini unaotegemea kigezo tofauti cha unukuzi, CEBPB, pia imependekezwa. Katika hali hii kutolewa kwa dopamini kwenye neva za akumbeni za kiini kunaweza kuchochea kuongezeka kwa usanisi wa kileo P ambacho, kwa upande wake, kitaongeza usanisi wa dopamini katika VTA. Athari ya matokeo haya chanya huonekanaa kulemewa na matumizi ya mara kwa mara ya vileo.
Uhisivu
Uhamasishaji ni kuongezeka kwa usikivu wa athari za dawa ya kulevya baada ya kuitumia kwa muda mrefu. Protini za delta FosB na kidhibiti cha protini-G inayoashiria 9-2 (RGS9 -2) hudhaniwa kuhusika:
Kigezo cha unukuzi kinachojulikana kama delta FosB, hudhianiwa kuchochea jeni ambazo hukabiliana na athari za CREB, kwa kweli hungeza uhisivu wa mtumiaji wa athari za vileo. Delta FosB huongezeka polepole jinsi utumiaji dawa za kulevya unavyoongezeka na husalia katika hali ya utendakazi kwa wiki kadhaa baada ya matumizi ya mwisho-muda mrefu baada ya athari za CREB kufifia.
Hisia za hali ya juu ambazo husababika hudhaniwa kuchangia utashi mkubwa wa dawa za kulevya, na mara nyingi huchochewa hata na vitu vya pembeni vinavyoashiria dawa za kulevya, kama vile tabia zinazohusiana na dawa au kuona vifaa vya dawa. Pana ushahidi kwamba FosB delta hata husababisha mabadiliko ya miundo ndani ya akumbeni za kiini , ambazo huaminika kusaidia kuendeleza utashi wa dawa, na pia inaweza kuchangia matukio mengi ya kurejelea matumizi ya dawa za kulevya miongoni mwa watumiaji waliotibiwa.
Kidhibiti cha protini-G ashiria 9-2 (RGS9-2) kimeangaziwa zaidi katika tafiti za wanyama katika miaka ya hivi majuzi. Wanyama wasio na RGS9-2 huonekana kuwa na hisia iliyoongezeka za uhisivu wa vipokezi vya agonisti za dopamini kama vile kokeni na amfetamini, kudhihirika zaidi kwa RGS9-2husababisha ukosefu wa mwitikio kwa agonisti hizi. RGS9 2- huaminika kwa kuzidisha kasi ya kutotenda kwa vipokezi D2 vya protini G- kwa kuongeza kasi ya hidrolisisi ya GTP ya kisehemu cha G alpha ambacho hufikisha ishara ndani ya seli.
Utaratibu wa athari kwa mtu binafsi
Taratibu za kimsingi ambayo vileo tofauti huibusha mfumo wa uridhifu ni kama ilivyoelezwa hapo juu, lakini hutofautiana kidogo baina ya makundi ya dawa za kulevya.
Vifadhaishi
Vichochezi-vya-mfadhaiko kama vile pombe, vitulizi, na benzodiazepini hutenda kazi kwa kuongeza mshikamano wa vipokezi vya GABA kwa ligandi yake; GABA . Mihadarati kama vile Mofini na heroinihufanya kazi kwa kuiga endofin – kemikali zinazozalishwa na mwili kwa kawaida ambazo huwa na athari sawa na ya dopamini-au kwa kulemaza neva ambazo kwa kawaida huzuia kutolewa kwa dopamini katika mfumo wa uridhifu. Hivi vileo (wakati mwingine huitwa “vitelekezi”) kwa kawaida huwezesha utulivu na upungufu wa maumivu.
Vichocheo
Vichocheokama vile amfetamini s nikotini, na kokeni huongeza ishara zinazoibusha dopamini katika mfumo wa uridhifu ama kwa kuchoche kutolewa kwake moja moja kwa au kwa kuzuia kufyonzwa kwake (tazama “Reuptake”). Vileo hivi (wakati mwingine huitwa “viinua-hisia”) kwa kawaida husababisha ongezeko la umakinifu na nguvu. Nazo husababisha hisia nzuri mwilini na furaha tele, inayojulikana kama mwinuko-hisia. Punde mwinuko-hisia unapoyoyomea, mtumiaji dawa anaweza kuhisi huzuni. Hii huwafanya kutaka kipimo kingine cha dawa ya kulevya, na inaweza kuzidisha utegemezi kwa dawa ya kulevya.
Hakuna maoni:
Chapisha Maoni